Giữa lòng thành phố Cà Mau trẻ trung và sôi động, vẫn có những khoảng lặng nhuốm màu thời gian – nơi quá khứ và hiện tại cùng tồn tại trong hơi thở dịu dàng của đời sống thường nhật. Một trong những điểm chạm đặc biệt ấy chính là Chùa Bà Thiên Hậu, ngôi chùa cổ của cộng đồng người Hoa, nằm khiêm nhường trên con phố nhỏ nhưng lại mang trong mình cả một phần hồn cốt của vùng đất phương Nam.

Không chỉ là nơi gửi gắm đức tin của biết bao thế hệ người Hoa di cư, Chùa Bà Thiên Hậu còn là minh chứng sống động cho một dòng chảy văn hóa đã bền bỉ hiện diện và hòa quyện vào bản sắc đa tộc người của Cà Mau. Đến đây, người ta không chỉ để thắp một nén nhang cầu bình an, mà còn để lắng nghe câu chuyện xưa cũ vọng về từ mái ngói, từ làn khói trầm, và từ chính những nếp sống đã nhuần nhị giữa bao biến thiên thời cuộc.

Vị trí và đường đi

Chùa Bà Thiên Hậu tọa lạc tại phường 4, ngay trung tâm thành phố Cà Mau – một khu vực tuy không quá rộng lớn nhưng luôn tấp nập người qua lại, đặc biệt là những dịp lễ truyền thống của cộng đồng người Hoa. Dù nằm lọt thỏm giữa phố phường hiện đại, chùa vẫn giữ được vẻ trầm mặc và cổ kính, như một nốt lặng hiếm hoi giữa bản nhạc rộn ràng của đô thị miền Tây.

Từ bến xe trung tâm Cà Mau, chỉ cần vài phút đi taxi hoặc xe máy là đã có thể tới nơi. Nếu xuất phát từ sân bay Cà Mau, hành trình cũng chỉ mất khoảng 15–20 phút. Đặc biệt, do chùa nằm gần các tuyến đường lớn và khu chợ cũ, nên bạn có thể kết hợp dạo quanh những con hẻm mang dấu ấn người Hoa, ghé quán ăn, mua vài món đồ truyền thống rồi thong thả đến chùa như một phần trong hành trình khám phá văn hóa bản địa.

Bạn nên đến đây khi tiết trời trở nên mát hơn - khi ánh nắng vàng dịu phủ lên mái ngói cong cong, và không khí xung quanh đủ yên ắng để bạn cảm nhận được cái tĩnh lặng vốn có của một nơi linh thiêng. Nếu có dịp ghé vào dịp lễ vía Bà – thường diễn ra vào tháng Giêng âm lịch – bạn sẽ được chứng kiến cả một không gian văn hóa sống động hiếm có, nơi truyền thống được tái hiện trọn vẹn giữa lòng thành phố hôm nay.

Lịch sử hình thành

Chùa Bà Thiên Hậu được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIX, trong bối cảnh làn sóng di cư của người Hoa rầm rộ về phương Nam để mưu sinh và lập nghiệp. Đặt chân đến vùng đất hoang sơ Cà Mau thuở ấy, những thương nhân, ngư dân và thợ thủ công người Hoa mang theo không chỉ tri thức làm ăn mà còn cả tín ngưỡng và truyền thống văn hóa lâu đời. Trong đó, tín ngưỡng thờ Bà Thiên Hậu – vị nữ thần bảo hộ cho người đi biển – đóng vai trò đặc biệt quan trọng.

Ngôi chùa ban đầu chỉ là một miếu nhỏ, dựng bằng gỗ đơn sơ để cầu an cho thuyền bè ra khơi và che chở cho cộng đồng người Hoa khi đối diện với thiên nhiên khắc nghiệt và thời cuộc biến động. Trải qua bao lần trùng tu và mở rộng, chùa Bà Thiên Hậu ngày nay đã trở thành một công trình mang dáng dấp hoàn chỉnh, cổ kính, vừa là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, vừa là “nhà chung” của cộng đồng người Hoa tại Cà Mau.

Không chỉ là nơi gửi gắm đức tin, chùa còn là nơi gìn giữ ký ức tập thể – nơi diễn ra các lễ nghi truyền thống, nơi truyền dạy chữ Hán, tổ chức lễ Tết, gắn kết các thế hệ người Hoa với nhau và với mảnh đất họ đã chọn làm quê hương. Đối với nhiều người, chùa Bà không chỉ là một di tích, mà là một phần máu thịt – là biểu tượng của sự bền bỉ, lòng biết ơn, và khát vọng hội nhập mà không hòa tan.

Kiến trúc cổ kính và đặc trưng văn hóa Hoa

Chùa Bà Thiên Hậu không đồ sộ, không cao lớn, nhưng lại mang một vẻ uy nghi trầm mặc rất riêng – đậm chất kiến trúc truyền thống Hoa Nam. Ngay từ phía ngoài, du khách đã dễ dàng nhận ra ngôi chùa qua mái ngói âm dương phủ rêu phong, đôi rồng uốn lượn chầu mặt nguyệt trên đỉnh, và cặp câu đối chữ Hán đỏ sậm hai bên cổng chính. Tất cả như một khúc dạo đầu cho hành trình bước vào không gian văn hóa được bảo tồn qua từng chi tiết nhỏ nhất.

Cấu trúc tổng thể của chùa chia thành ba gian chính: tiền điện, trung điện và chính điện. Các cột gỗ lớn đỡ lấy mái nhà đều được chạm khắc tỉ mỉ hình rồng, phượng, hoa mai – những biểu tượng thiêng liêng trong văn hóa Trung Hoa. Trần chùa treo đầy lồng đèn đỏ, đèn lục giác, các dải vải vàng sẫm và bảng hiệu cổ được viết bằng chữ Nho – vừa trang nghiêm, vừa tạo cảm giác ấm cúng như đang bước vào một thế giới khác biệt với đời sống bên ngoài.

Ở chính điện, pho tượng Thiên Hậu Thánh Mẫu được đặt trang trọng trên ngai cao, hai bên là các vị thần hộ pháp như Thiên Lý Nhãn và Thuận Phong Nhĩ – những vị thần giúp Bà quan sát khắp bốn phương tám hướng để bảo vệ con dân. Trước tượng là bàn thờ với đèn dầu, hương trầm, giấy sớ và mâm cúng được chuẩn bị tươm tất mỗi ngày. Mùi hương nhè nhẹ quyện trong ánh sáng mờ vàng, khiến cho không gian càng thêm linh thiêng và tĩnh tại.

Một điểm đặc biệt trong chùa là chiếc chuông đồng cổ treo bên hông, được đúc từ thời đầu thế kỷ XX, mang ý nghĩa đánh thức lòng người, nhắc nhở về sự tỉnh thức và tri ân tổ tiên. Dù thời gian đã phủ bụi thời gian lên từng viên gạch, từng cánh cửa, ngôi chùa vẫn toát lên vẻ bền bỉ – như chính tinh thần cộng đồng của người Hoa nơi đất Mũi: khiêm nhường mà vững vàng, giản dị mà sâu sắc.

Lễ hội và trải nghiệm đặc sắc

Nếu Chùa Bà Thiên Hậu vào ngày thường mang vẻ tĩnh lặng, trầm mặc, thì mỗi dịp Vía Bà – rơi vào ngày 23 tháng 3 âm lịch hằng năm – nơi đây lại bừng sáng như một lễ hội thực thụ của cả cộng đồng người Hoa và người Việt bản địa. Đây là thời điểm quan trọng nhất trong năm đối với những ai tin vào sự chở che của Thiên Hậu Thánh Mẫu – vị nữ thần được tôn kính là người bảo hộ cho người đi biển, thương nhân và cả gia đình nhỏ nơi phố thị.

Từ rạng sáng, dòng người đã nô nức đổ về chùa để dâng hương, cầu an, xin lộc đầu năm. Không khí rộn ràng mà vẫn tôn nghiêm, từng làn khói trầm quyện trong tiếng trống múa lân, tiếng chuông chùa, tiếng gọi nhau bằng giọng Quảng Đông, Tiều Châu... khiến không gian trở nên sống động một cách rất riêng, rất “Cà Mau”.

Điểm nhấn trong lễ hội là lễ rước kiệu Bà, tái hiện hành trình của Bà Thiên Hậu khi vượt biển cứu nhân độ thế. Đoàn rước đi qua nhiều tuyến đường trong thành phố, với kiệu được trang hoàng lộng lẫy, đi kèm đội múa lân – sư – rồng, phường nhạc cổ truyền và người dân hai bên đường chắp tay cúi đầu thành kính. Không đơn thuần là một hoạt động tín ngưỡng, lễ rước đã trở thành dịp để cộng đồng người Hoa thể hiện sự đoàn kết, gắn bó và gìn giữ bản sắc của mình giữa lòng đô thị đa văn hóa.

Ngoài dịp vía Bà, chùa cũng thường xuyên đón khách viếng quanh năm. Nhiều người tìm đến để xin xăm, cầu duyên, cúng sao giải hạn, hoặc đơn giản là hái lộc đầu năm, thắp nén nhang nguyện ước bình an. Những trải nghiệm ấy – tuy nhỏ nhưng đầy ý nghĩa – khiến cho việc đến chùa không chỉ là hành trình tham quan, mà là một lần chạm vào nhịp sống tâm linh sâu sắc của người Hoa Cà Mau.

Gợi ý hành trình kết hợp

Sau khi viếng Chùa Bà Thiên Hậu và cảm nhận được phần nào đời sống tâm linh của cộng đồng người Hoa, du khách hoàn toàn có thể kết hợp tham quan thêm nhiều địa điểm thú vị quanh khu vực trung tâm thành phố Cà Mau. Tất cả đều nằm trong bán kính chưa đến 3 km, thuận tiện cho một hành trình nửa ngày hoặc nguyên ngày khám phá.

Bạn có thể bắt đầu buổi sáng bằng một vòng dạo chợ Cà Mau – nơi vẫn còn nhiều hộ buôn bán lâu đời của người Hoa. Họ bán từ thuốc Bắc, trà, vải vóc đến các món ăn truyền thống như há cảo, xíu mại, bánh bao, chè mè đen... Tất cả đều giữ được hương vị nguyên bản nhờ bàn tay của những người đã nắm giữ bí quyết gia truyền suốt nhiều thập kỷ.

Tiếp đó, đừng quên ghé các tiệm thuốc Bắc lâu năm quanh chùa – nơi không chỉ bán thuốc mà còn là nơi lưu giữ tri thức y học cổ truyền, cách bốc thuốc, nấu nước mát và thậm chí cả tư vấn sức khỏe theo kiểu “bắt mạch xem bệnh”. Một nét văn hóa rất "Chợ Lớn xưa" nhưng đang âm thầm sống lại giữa lòng đất Mũi.

Vào buổi chiều, bạn có thể kết hợp thăm Quảng trường Hùng Vương, Nhà Thiếu nhi Cà Mau, hoặc nếu dư thời gian, thực hiện chuyến đi về phía rừng U Minh Hạ hay Đầm Thị Tường – để cảm nhận vẻ đẹp nguyên sơ của vùng đất cuối trời Nam.

Cuối ngày, một bữa ăn tối với ẩm thực người Hoa tại các quán lâu đời gần chùa sẽ là điểm nhấn trọn vẹn. Hủ tiếu sa tế, vịt tiềm thuốc Bắc, cháo cá bát bảo hay mì vịt quay… là những món vừa lạ vừa quen, đủ sức níu lòng bất kỳ ai trót yêu ẩm thực miền biên viễn.

Chùa Bà Thiên Hậu không chỉ là một di tích tâm linh, mà còn là biểu tượng sống động của bản sắc người Hoa giữa lòng đất Mũi. Dù trải qua bao biến động của thời gian, ngôi chùa vẫn vẹn nguyên dáng vẻ trầm mặc, vẫn là nơi những giá trị cội nguồn được gìn giữ và trao truyền qua từng thế hệ.

Ghé thăm chùa, người ta không chỉ thắp một nén nhang để cầu an, mà còn như tìm thấy một phần ký ức văn hóa đã gắn bó chặt chẽ với vùng đất này suốt hơn một thế kỷ. Giữa sự phát triển không ngừng của phố thị, chùa Bà vẫn âm thầm giữ nhịp cho một cộng đồng – giữ gìn những điều xưa cũ mà đầy nghĩa tình, như một nốt lặng đẹp đẽ giữa bản hòa ca sôi động của Cà Mau hôm nay.