1. Đôi nét về măng vầu, rau rừng và đặc sản núi rừng Thái Nguyên

Ẩm thực núi rừng Thái Nguyên nổi tiếng bởi sự mộc mạc, tự nhiên nhưng đậm đà bản sắc địa phương. Trong đó, măng vầu là một trong những đặc sản đặc trưng nhất - được lấy từ cây vầu mọc tự nhiên trong rừng sâu, vị đắng nhẹ lúc đầu nhưng ngọt hậu, thường được luộc chấm mẻ, xào hoặc nướng. Rau rừng ở Thái Nguyên cũng rất đa dạng, có thể kể đến như rau dớn, rau ngót rừng, rau bồ khai, lá đắng…, chủ yếu được hái từ rừng tự nhiên, vị thanh mát, tươi, khi luộc lên chấm với muối lạc hoặc mắm trứng đều rất ngon. Ngoài ra, Thái Nguyên còn nổi tiếng với các món đặc sản đậm chất núi rừng như cá suối nướng, thịt lợn tre hun khói, xôi ngũ sắc, rượu men lá, tất cả đều mang hương vị dân dã, nguyên bản và gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân tộc Tày, Dao, Mông… ở vùng cao. Những món ăn này không chỉ ngon miệng mà còn thể hiện cách người dân nơi đây trân trọng thiên nhiên và tận dụng khéo léo những gì núi rừng ban tặng để làm nên một nền ẩm thực độc đáo, riêng biệt, du khách nếu có dịp tới Thái Nguyên nhất định nên thưởng thức. 

2. Thời điểm nào các loại đặc sản này vào độ ngon nhất

Măng vầu thường mọc vào cuối xuân, đầu hè khoảng từ từ tháng 2 đến tháng 4 âm lịch khi thời tiết bắt đầu ấm lên và mưa xuân thấm vào đất rừng kích thích măng mọc. Măng khi mới nhú thường có thân nhỏ, ít xơ và vị đắng nhẹ nhưng ngọt hậu về sau tạo điều kiện để người dân Thái Nguyên có thể chế biến nhiều món ăn thơm ngon, hấp dẫn. 

Các loại rau rừng như rau dớn, rau bồ khai, rau ngót rừng, lá bép, lá đắng... mọc tự nhiên theo mùa, chủ yếu từ cuối tháng 2 đến hết tháng 6. Đây là thời điểm cây cối xanh tốt, mưa đầu mùa vừa đủ để rau mọc non, lá mượt, ít xơ và có mùi thơm đặc trưng góp phần làm nên sự hấp dẫn của từng món ăn. 

Về các loại đặc sản như cá suối nướng, thịt lợn bản hay rượu men lá,... được chế biến quanh năm nhưng tùy thời điểm độ ngon sẽ khác nhau. Cá suối ở Thái Nguyên thường đánh bắt từ các khe, suối nhỏ trong rừng. Vào đầu mùa mưa, nước nhiều và cá béo, thịt chắc, thơm tự nhiên. Bên cạnh đó, các món ăn từ lợn bản có thể thưởng thức ấm nóng vào mùa lạnh là hấp dẫn nhất. Cuối cùng, rượu men lá không có mùa cố định vì người dân ủ quanh năm, nhưng uống ngon nhất là vào buổi tối se lạnh, hoặc sau khi ăn các món nướng, măng, thịt gác bếp.

3. Những món ăn ngon được chế biến từ măng, rau và đặc sản Thái Nguyên

Măng vầu luộc chấm mẻ

Măng vầu là loại đặc sản nổi tiếng tại Thái Nguyên có vị đắng nhẹ khi ăn nhưng ngọt hậu và thơm nên thu hút nhiều du khách và dân địa phương. Người dân thường hái măng non từ rừng về, tước sạch vỏ, luộc sơ rồi thay nước vài lần để giảm bớt vị chát. Khi măng mềm và giữ được độ giòn tự nhiên là vừa ngon nhất. Ngoài ra, phần nước chấm mẻ là điểm nhấn không thể thiếu - làm từ mẻ lên men, giã nhuyễn cùng tỏi, ớt, muối và một vài lá thơm như lá mơ hoặc lá ngò. Vị chua dịu nhẹ, cay the, kết hợp với măng giòn mát tạo nên một món ăn tưởng đơn giản mà rất “bắt cơm” du khách nhất định không thể bỏ lỡ khi tới vùng đất núi rừng này nhé!

Măng xào tỏi hoặc măng xào thịt rừng

Tận dụng độ giòn của măng vầu, người Thái Nguyên còn chế biến món măng xào rất hấp dẫn. Măng non được cắt lát mỏng hoặc xé sợi, luộc qua cho mềm rồi đem xào với tỏi phi vàng. Chỉ cần đảo nhanh tay trên lửa lớn là măng thấm đều vị, giữ được độ giòn sần sật. Ngoài ra, măng còn thường được xào chung với các loại thịt rừng như thịt lợn bản, thịt trâu gác bếp… tạo nên món ăn đậm đà, dậy mùi khói và hương vị của núi rừng. Vị ngọt tự nhiên từ măng, hòa cùng hương thơm nồng của tỏi hoặc vị béo thơm của thịt tạo nên món ăn dân dã mà ngon khó quên.

Rau dớn trộn chua ngọt

Rau dớn là loại rau rừng mọc ven suối, trong rừng ẩm, có hình dáng giống dương xỉ non, vị mát và hơi nhớt nhẹ. Sau khi hái về, rau được rửa sạch, trụng sơ qua nước sôi rồi vắt ráo để giữ được độ giòn và màu xanh mướt. Phần nước trộn gồm giấm hoặc chanh, tỏi, ớt, một ít đường và lạc rang giã nhuyễn. Khi trộn đều tay, rau dớn thấm vị chua chua ngọt ngọt, cay nhẹ và bùi béo từ lạc rang, rất dễ ăn. Du khách có thể thưởng thức món ăn này trong những bữa cơm cùng bà con người đồng bào Tày tại các điểm đến du lịch hoặc lưu trú đó. 

Rau rừng luộc chấm muối lạc

Rau rừng ở Thái Nguyên rất phong phú theo mùa: có lúc là rau ngót rừng, lúc là rau bồ khai, lá bép hay lá đắng… Mỗi loại rau đều có vị riêng, nhưng điểm chung là độ giòn, mùi thơm và vị thanh mát khó lẫn với rau trồng. Rau hái về được rửa sạch, luộc chín tới, không đậy nắp và vớt ra đúng lúc để giữ màu xanh tươi. Phần chấm là muối lạc giã tay gồm lạc rang giòn, muối hột và đôi khi thêm tí ớt khô. Khi ăn, rau giòn nhẹ, thơm mùi rừng, chấm cùng muối bùi bùi vừa dân dã, vừa đưa cơm vô cùng. 

Cá suối nướng than

Cá suối Thái Nguyên thường là cá nhỏ, đánh bắt từ những dòng suối trong, chảy quanh các bản làng. Cá được làm sạch, để nguyên con, ướp sơ với muối, ớt, gừng và đôi khi thêm vài lá thơm rồi kẹp tre, nướng trực tiếp trên bếp than hồng. Khi chín, da cá vàng đều, hơi cháy xém, phần thịt bên trong vẫn giữ được độ ẩm, thơm ngọt tự nhiên. Xương cá nhỏ, mềm, có thể ăn cả con nếu nướng kỹ. Món này thường ăn kèm cơm lam, chấm muối tiêu chanh hoặc mắm tỏi ớt, rất “đưa cơm” và hợp trong các bữa ăn ngoài trời hoặc tiệc bản.

Lợn tre hun khói xào lá mắc mật

Lợn tre là giống lợn nhỏ, được nuôi thả tự nhiên trên đồi, thịt chắc, ít mỡ. Thịt sau khi làm sạch sẽ được ướp với muối, gừng, ớt và treo trên gác bếp để hun khói bằng củi rừng liên tục trong nhiều ngày. Nhờ vậy, thịt khô lại, thơm mùi khói và có vị đậm đà tự nhiên. Khi chế biến, người ta thái miếng mỏng, xào nhanh tay với lá mắc mật - một loại lá có hương thơm rất riêng, vị hơi ngọt, cay và mát. Món ăn vừa mềm, vừa đậm vị, mùi khói bếp hòa với mùi lá mắc mật tạo nên cảm giác “rất Thái Nguyên”.

Rượu men lá truyền thống

Rượu men lá là thứ không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người Tày, Dao, Mông ở Thái Nguyên. Rượu được nấu từ gạo nếp nương - loại nếp thơm, dẻo - kết hợp với men làm từ hàng chục loại lá rừng khác nhau. Men được phơi khô, giã nhỏ, trộn cùng cơm nếp đã nấu rồi ủ kín trong chum, sau đó chưng cất thủ công. Rượu cho ra màu trắng trong, thơm dịu, uống vào không gắt mà êm, hậu vị ngọt và đặc biệt không gây đau đầu nếu uống đúng cách. Đây cũng là món quà đặc sản đặc trưng du khách có thể mua về làm quà sau chuyến du lịch đó. 

4. Lưu ý gì khi thưởng thức đặc sản rau rừng, măng vầu

Dù mang hương vị thơm ngon, đa dạng, du khách khi thưởng thức những món ăn từ rau rừng, măng vầu hay đặc sản Thái Nguyên cũng nên lưu ý một số điều sau:

• Ăn đúng mùa - đúng vị: Rau rừng và măng vầu đều là những loại thực phẩm có tính mùa vụ rõ rệt. Ăn đúng mùa không chỉ giúp món ngon trọn vị, mà còn đảm bảo an toàn và cảm nhận được độ tươi đặc trưng của từng loại.
• Không nên ăn quá nhiều măng trong một bữa: Măng vầu có vị đắng đặc trưng – vị đắng này tự nhiên nhưng nếu ăn quá nhiều, nhất là lúc đói, có thể gây khó chịu cho dạ dày. Ngoài ra, trong măng tươi có chứa một lượng nhỏ axit cyanhydric (chất độc nhẹ), cần luộc kỹ và thay nước ít nhất 1 lần để loại bỏ bớt chất này. Người có tiền sử bệnh dạ dày hoặc đang đói nên ăn măng kèm cơm và các món phụ để không bị cồn ruột hoặc đầy bụng.
• Cẩn trọng với rau rừng lạ, không rõ nguồn gốc: Rau rừng là loại thực phẩm lành nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nếu ăn phải lá có độc. Chỉ nên ăn rau được hái bởi người có kinh nghiệm hoặc ăn tại quán, nhà dân địa phương uy tín. Không nên tự hái và ăn rau lạ nếu không biết rõ đặc điểm, vì một số loại nhìn giống rau ăn nhưng có thể gây ngộ độc nhẹ hoặc kích ứng tiêu hóa.
• Nên ăn cùng các món trung tính để cân bằng vị giác: Vì măng vầu và rau rừng thường có vị đắng, chát nhẹ hoặc hơi nhớt nên nên kết hợp cùng các món trung tính như cơm trắng, cá nướng, thịt luộc hoặc muối lạc để làm dịu vị và giúp dễ tiêu hóa. Không nên ăn kèm quá nhiều món cay – nóng vì có thể gây cồn ruột, đặc biệt nếu ăn vào buổi sáng sớm hoặc tối muộn.
• Đảm bảo món ăn được chế biến sạch và đúng cách: Dù là món dân dã nhưng việc sơ chế và chế biến rau rừng, măng vầu vẫn cần đúng kỹ thuật. Măng cần luộc kỹ, rau cần được rửa sạch, trụng nước sôi đúng cách để loại bỏ bụi đất, côn trùng nhỏ và chất gây dị ứng.

Những món ăn từ măng vầu, rau rừng và các đặc sản núi rừng Thái Nguyên đều là tinh hoa ẩm thực hứa hẹn tô điểm đậm sâu cho chuyến du lịch của mỗi người. Chúc bạn có những trải nghiệm tốt với những món ăn này nhé!