Nằm tại miền Trung nắng gió, Hà Tĩnh được biết đến với những bãi biển hoang sơ, làn điệu ví giặm sâu lắng, là mảnh đất cội nguồn của nhiều lễ hội văn hóa truyền thống mang đậm chiều sâu lịch sử và tâm linh. Trong số đó, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông nổi bật như một biểu tượng độc đáo, kết nối tinh thần “tôn sư trọng đạo” với hành trình khám phá đất và người nơi biên viễn. Đến với lễ hội là để chiêm bái một danh y lỗi lạc, là cơ hội để lữ khách thấu hiểu chiều sâu văn hóa xứ Nghệ, trải nghiệm mùa xuân đậm đà bản sắc giữa rừng núi mênh mang.

1. Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông – Hành trình ngược dòng về miền y đức

Giữa lòng núi non Hương Sơn (Hà Tĩnh) xanh thẳm, mỗi độ xuân về, tiếng trống hội lại vang vọng rộn ràng, báo hiệu ngày hội lớn tưởng nhớ một bậc thầy y học của dân tộc – Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông là dịp để nhân dân bày tỏ lòng thành kính với người thầy thuốc vĩ đại, là một sự kiện văn hóa đặc sắc, làm sống dậy những giá trị đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và tinh thần tôn vinh nghề y từ bao đời nay.

Được tổ chức vào dịp rằm tháng Giêng âm lịch hằng năm – thời điểm trời đất giao hòa, vạn vật sinh sôi, lễ hội mang đậm dấu ấn tâm linh và triết lý phương Đông. Từ khắp mọi miền, du khách, giới y học và người dân bản địa lại về tụ hội tại quê mẹ của danh y để cùng hòa mình trong không khí trang nghiêm mà nồng hậu, vừa là lễ, vừa là hội, vừa mang chất sử thi vừa ấm áp tính cộng đồng.

Vào năm 2015, với giá trị lịch sử lâu đời, chiều sâu văn hóa đặc sắc và tầm ảnh hưởng rộng rãi trong cộng đồng, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông đã chính thức được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là sự khẳng định giá trị đặc biệt của lễ hội trong đời sống tinh thần của người dân Hà Tĩnh, là lời mời gọi tha thiết gửi đến du khách bốn phương hãy một lần đến, để cảm nhận, để thấm đẫm trong mình hồn cốt văn hóa xứ Nghệ và câu chuyện về một bậc y tổ mang trong mình tinh thần “Nam dược trị Nam nhân” trường tồn với thời gian.

2. Về chốn ngàn hương – Dấu chân bậc y tổ Hải Thượng Lãn Ông

Nếu hành trình khám phá lễ hội là một cuộc trở về nguồn cội, thì tâm điểm sâu thẳm nhất chính là con người mà lễ hội tôn vinh: Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông – bậc thầy y học cổ truyền Việt Nam, người đã gieo mầm y đức trên mảnh đất xứ Nghệ hơn hai thế kỷ trước. Sinh năm 1724 tại thôn Văn Xá (nay thuộc tỉnh Hưng Yên), Lê Hữu Trác sớm nổi bật với tư chất thông tuệ, tinh thần cầu học và lòng trắc ẩn với dân sinh.

Tuy sinh ra ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, ông lại dành phần lớn cuộc đời của mình gắn bó với quê mẹ tại xã Sơn Giang, Hà Tĩnh, vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi hình thành và nuôi dưỡng tư tưởng y đạo của ông. Trong hơn ba thập kỷ ẩn cư nơi thôn dã, Hải Thượng Lãn Ông đã chữa bệnh cứu người và dành tâm huyết biên soạn sách y học, xây dựng lý thuyết trị bệnh bằng “Nam dược trị Nam nhân”, đặt nền móng vững chắc cho y học cổ truyền nước nhà.

Di sản quý giá nhất mà ông để lại là những bài thuốc hay, là triết lý nhân sinh sâu sắc được ghi chép trong các tác phẩm như “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” – bộ sách đồ sộ gồm 66 quyển hệ thống toàn bộ y lý Đông phương theo quan điểm khoa học và đạo đức, hay “Thượng kinh ký sự” – tập du ký y học phản ánh chân thực chuyến vào kinh chữa bệnh cho hoàng tộc, qua đó thể hiện phong thái ung dung, cốt cách thanh cao của một bậc danh y chân chính.

Với tấm lòng bao dung, tri thức uyên thâm và sự tận tụy với dân nghèo, Hải Thượng Lãn Ông là người thầy thuốc lớn biểu tượng của nhân ái và trí tuệ. Hình ảnh ông sống mãi trong tâm thức người Việt như ngọn đuốc soi đường cho đạo làm thuốc – “trị bệnh cứu người” bằng cả lương tri và tình người.

3. Đến với mùa lễ hội Hải Thượng Lãn Ông đầu xuân trên đất Hương Sơn

Mỗi dịp xuân sang, khi khắp nơi còn đang thảnh thơi trong không khí mừng năm mới, thì tại vùng núi non Hương Sơn – nơi hội tụ linh khí của đất trời Hà Tĩnh – lại bắt đầu rộn ràng bước vào mùa lễ hội đặc biệt: Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông. Sự kiện này diễn ra thường niên từ ngày 13 đến 15 tháng Giêng âm lịch – thời điểm mà trời đất như giao hòa, lòng người rộng mở, là dịp lý tưởng để du khách khởi hành một chuyến hành hương tâm linh kết hợp trải nghiệm văn hóa độc đáo đầu năm.

Không đơn thuần là một điểm đến, trong những ngày hội trở thành một “bảo tàng sống” của lịch sử, y học và tín ngưỡng truyền thống. Lễ hội được tổ chức đồng thời tại ba địa điểm trọng yếu, gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông. Đầu tiên là khu mộ và tượng đài Lê Hữu Trác, nơi an nghỉ vĩnh hằng của ông giữa núi rừng xanh ngát, với không gian yên bình và uy nghiêm. Đây là điểm khởi đầu cho mọi nghi lễ chính thức của lễ hội, nơi diễn ra các nghi thức dâng hương, tưởng niệm trang trọng.

4. Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông – Trang nghiêm phần lễ tưởng niệm bậc y tổ

Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông còn là khoảnh khắc linh thiêng để hàng ngàn người con đất Việt hướng lòng về một bậc danh y vĩ đại, khởi đầu bằng những nghi thức trang trọng của phần lễ – nơi tinh thần “tôn sư trọng đạo” và lòng tri ân được thể hiện sâu sắc qua từng nén hương, lời khấn.

Mở đầu phần lễ là lễ dâng hương tại khu mộ và tượng đài Hải Thượng Lãn Ông, nơi được xem là “trái tim tâm linh” của toàn bộ lễ hội. Trong làn khói trầm quyện hòa cùng tiếng chuông ngân vang giữa rừng núi Hương Sơn thanh tịnh, dòng người lần lượt tiến bước, kính cẩn dâng nén hương thơm, tỏ lòng biết ơn đối với bậc thầy y học đã dành cả cuộc đời chữa bệnh cứu người. Đây là nghi lễ tôn vinh một vĩ nhân, là dịp để du khách, đặc biệt là giới thầy thuốc, soi lại y đạo của chính mình trong ánh sáng nhân nghĩa và khiêm cung của Hải Thượng Lãn Ông.

Tiếp nối là lễ rước và cúng tế trang nghiêm tại nhà thờ Lê Hữu Trác ở xã Sơn Giang, nơi lưu giữ hồn cốt dòng họ và không gian sinh hoạt tín ngưỡng cộng đồng. Lễ rước kiệu bài trí long trọng, được tổ chức theo nghi thức cổ truyền với đoàn người mặc áo dài truyền thống, cờ lọng rợp trời, tiếng trống chiêng vang vọng tạo nên không khí thiêng liêng đầy xúc động. Lễ tế được thực hiện bởi các bậc cao niên, thầy thuốc, và đại diện chính quyền, tái hiện lại truyền thống hiếu lễ và nét đẹp văn hóa dòng tộc miền Trung.

Khép lại chuỗi nghi lễ là lễ cầu an, cầu sức khỏe tại chùa Tượng Sơn – một ngôi cổ tự nằm giữa non cao, lưng tựa núi, mặt hướng sông, nơi người dân và du khách thành tâm gửi gắm những ước nguyện đầu xuân: sức khỏe dồi dào, gia đạo an khang, quốc thái dân an. Trong tiếng mõ trầm lắng, ánh nến lung linh và lời kinh vang vọng giữa đại ngàn, lòng người như được thanh lọc, khai mở cho một năm mới bình an và đầy hy vọng.

5. Rộn ràng lễ hội Hải Thượng Lãn Ông – Hồn dân gian bừng sắc xứ Nghệ

Sau phần lễ trang nghiêm mang đậm tính tâm linh và đạo lý, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông chuyển mình sang một sắc thái sôi động hơn, khi tiếng cười nói và âm vang hội làng lan tỏa khắp vùng quê Hương Sơn. Phần hội là dịp để người dân vui xuân, không gian sống động tái hiện văn hóa cộng đồng, mời gọi du khách gần xa hòa mình vào nét đẹp sinh hoạt truyền thống giàu bản sắc.

Nổi bật và được mong chờ nhất là hội đua thuyền truyền thống trên dòng Ngàn Phố – con sông hiền hòa đã gắn bó bao đời với người dân miền thượng du Hà Tĩnh. Trong không khí rộn ràng của tiếng trống mở hội, hàng trăm tay chèo khỏe khoắn đồng loạt xuất phát, tạo nên khung cảnh náo nhiệt trên mặt nước lấp lánh ánh xuân. Mỗi cú quạt mái, mỗi tiếng hò dô vang lên thể hiện sức mạnh thể chất gói trọn tinh thần đoàn kết và lòng tự hào của từng địa phương tham dự. Với du khách, đây là khoảnh khắc khó quên, khi được chiêm ngưỡng một cuộc thi thể thao truyền thống được tổ chức bài bản và đầy khí thế.

Bên cạnh đó, không khí hội làng còn trở nên gần gũi và ấm áp với chuỗi trò chơi dân gian như gói bánh chưng, đẩy gậy, vật tay, kéo co. Đây không đơn thuần là trò chơi, mà là dịp để cộng đồng cùng nhau tái hiện những sinh hoạt đời thường ngày Tết. Cảnh từng nhóm người quây quần bên nồi bánh chưng nghi ngút khói, hay tiếng reo hò vang dội ở các sới kéo co giữa sân đình, tất cả tạo nên một không gian lễ hội sống động, chân thực và đầy chất quê.

Với những ai yêu thích chinh phục và vận động, giải việt dã leo núi Minh Tự là hoạt động không thể bỏ qua. Cung đường men theo triền núi uốn lượn là thử thách về thể lực để khám phá cảnh quan núi rừng Hương Sơn tuyệt đẹp. Đứng từ đỉnh cao phóng tầm mắt ra xa, du khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện giữa thiên nhiên hùng vĩ và không khí lễ hội rộn ràng bên dưới – một cảm giác vừa hứng khởi, vừa thư thái đầy thi vị.

Để cân bằng nhịp sôi động bằng chiều sâu lắng đọng, phần hội còn dành một không gian trang trọng cho triển lãm ảnh về cuộc đời và sự nghiệp của Hải Thượng Lãn Ông. Những bức ảnh, tư liệu, bản thảo và tranh vẽ được sắp đặt nghệ thuật, giúp người xem lần theo dấu tích của vị danh y tài đức vẹn toàn, hiểu thêm về triết lý y học, nhân sinh và tấm lòng vì dân vì nước của ông.

Và khi hoàng hôn buông xuống trên đất Hương Sơn, cũng là lúc sân khấu dân ca Nghệ Tĩnh sáng đèn với chương trình biểu diễn đặc biệt mang tên “Về chốn ngàn hương”. Tiếng ví, tiếng giặm ngân nga như chạm vào hồn người, kể lại bằng âm nhạc và lời ca câu chuyện về y đức, về quê hương và những ân tình còn lưu giữ. Đối với du khách, đó là dịp hiếm có để được đắm chìm trong âm sắc dân tộc, cảm nhận vẻ đẹp mềm mại mà sâu lắng của văn hóa miền Trung.

6. Cẩm nang du lịch lễ hội Hải Thượng Lãn Ông – Hành trình thuận lợi, trải nghiệm trọn vẹn

Để hành trình về với lễ hội Hải Thượng Lãn Ông thật trọn vẹn, du khách cần chuẩn bị kỹ càng cả về phương tiện di chuyển, chỗ nghỉ, khám phá ẩm thực địa phương và lưu ý những điều cần thiết trong suốt thời gian tham gia lễ hội. Dưới đây là một số thông tin thiết thực giúp bạn lên kế hoạch chu đáo hơn khi đến với miền quê y đức Hương Sơn, Hà Tĩnh.

Hướng dẫn di chuyển thuận tiện về Hương Sơn – Hà Tĩnh

Hương Sơn nằm ở phía tây tỉnh Hà Tĩnh, giáp biên giới Lào, cách Hà Tĩnh khoảng 100km.

Bằng đường hàng không: Sân bay gần nhất là sân bay Vinh (Nghệ An), cách Hương Sơn khoảng 90km. Từ đây, bạn có thể thuê xe riêng hoặc bắt xe khách về Hương Sơn.

Bằng đường sắt: Ga tàu gần nhất là ga Hương Phố (trên tuyến Bắc – Nam), phù hợp với du khách yêu thích trải nghiệm đường dài. Sau khi xuống ga, tiếp tục di chuyển bằng taxi hoặc xe ôm đến các địa điểm lễ hội.

Bằng đường bộ: Từ Hà Nội hoặc các tỉnh phía Bắc, du khách có thể đi theo tuyến quốc lộ 1A, sau đó rẽ vào quốc lộ 8A để đến Hương Sơn. Đây là tuyến đường khá thuận lợi cho cả xe cá nhân và xe khách

Lưu trú, ẩm thực và điểm đến gần kề – Khám phá thêm hương sắc xứ Nghệ

Hương Sơn có hệ thống lưu trú đa dạng từ các nhà nghỉ, homestay dân dã đến khách sạn tầm trung. Với mức giá hợp lý, phong cách phục vụ thân thiện, bạn sẽ có một nơi dừng chân thoải mái giữa không gian làng quê yên bình.

Về ẩm thực, đừng quên thưởng thức các món đặc sản như cơm lam ống nứa, gà đồi nướng, canh cá mát, chè xanh nương cao và rượu cần dân tộc Mường. Nếu có thời gian, bạn nên kết hợp tham quan thêm các điểm đến hấp dẫn gần lễ hội như khu sinh thái hồ Sơn, chùa Tượng Sơn cổ kính, đồi chè Phúc Trạch, hoặc ghé thăm Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, nơi kết nối Việt – Lào giữa đại ngàn Trường Sơn.

Lưu ý khi tham gia lễ hội – Trọn vẹn hành trình tâm linh và khám phá

Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông diễn ra vào mùa xuân, khi thời tiết còn se lạnh về sáng và nắng ấm về trưa. Du khách nên chuẩn bị trang phục kín đáo, lịch sự, đặc biệt khi tham gia các nghi lễ tại chùa, nhà thờ họ hoặc dâng hương tại khu mộ.

Để trải nghiệm trọn vẹn không khí lễ hội, bạn nên dành ít nhất 1–2 ngày ở Hương Sơn, kết hợp tham dự các hoạt động lễ – hội như lễ rước, xem đua thuyền, thi gói bánh chưng, hoặc hòa mình trong những đêm dân ca ví giặm sâu lắng. Nên mang theo giày thể thao hoặc giày đế thấp nếu có kế hoạch leo núi Minh Tự hoặc đi bộ nhiều trong các điểm lễ.

Ngoài ra, bạn nên đến sớm vào buổi sáng để tránh đông đúc, và đừng quên mang theo máy ảnh hoặc điện thoại đủ pin để ghi lại những khoảnh khắc đẹp giữa thiên nhiên và lễ hội dân gian đậm chất truyền thống.

Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông không chỉ khắc họa hình tượng một vị y tổ lỗi lạc của dân tộc, mà còn là nơi đánh thức trong lòng người lữ khách niềm tin về những giá trị bền vững: lòng nhân hậu, sự cống hiến thầm lặng, và vẻ đẹp của văn hóa cộng đồng. Trên hành trình rong ruổi giữa non xanh Hương Sơn, mỗi bước chân được chạm vào lịch sử, vào đạo lý và vào những ký ức thiêng liêng của một vùng quê giàu truyền thống.