Nằm ở vị trí trung tâm của Bắc Trung Bộ, Hà Tĩnh là vùng đất giao hòa giữa núi non, biển cả và những con sông thơ mộng. Phía bắc giáp Nghệ An, phía nam giáp Quảng Bình, phía tây là dãy Trường Sơn hùng vĩ và phía đông hướng ra biển Đông, Hà Tĩnh là điểm giao thoa văn hóa lâu đời. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, vùng đất này đã sản sinh ra nhiều danh nhân kiệt xuất như Đại thi hào Nguyễn Du, danh y Hải Thượng Lãn Ông, nữ sĩ Đặng Thị Bích Khê..., góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt và sâu lắng cho Hà Tĩnh.

Văn hóa Hà Tĩnh là sự hòa quyện giữa tinh thần dân dã, chất phác của cư dân nông nghiệp với những giá trị văn hiến lâu đời được chắt lọc qua bao thế hệ. Nơi đây lưu giữ kho tàng văn hóa phi vật thể phong phú như ví, giặm Nghệ Tĩnh, di sản văn hóa nhân loại, cùng hàng loạt di tích lịch sử, đền đài cổ kính và lễ hội truyền thống mang đậm dấu ấn tâm linh, cộng đồng. Hà Tĩnh không ồn ào phô trương, nhưng lại âm thầm cuốn hút du khách bởi vẻ đẹp mộc mạc, chân tình và chiều sâu văn hóa hiếm có.

Những lễ hội truyền thống – Hồn cốt của đời sống tinh thần Hà Tĩnh

Lễ hội truyền thống là dịp để người dân Hà Tĩnh tưởng nhớ tiền nhân, tỏ lòng biết ơn với thiên nhiên và các bậc hiền tài, là nơi kết nối cộng đồng, gìn giữ những nét văn hóa đặc trưng qua từng thế hệ. Mỗi lễ hội là một “bản giao hưởng” sinh động giữa tín ngưỡng dân gian, âm nhạc cổ truyền, trò chơi dân tộc và nghệ thuật trình diễn dân gian tất cả tạo nên một không gian văn hóa đầy màu sắc, lôi cuốn lòng người.

Với khách du lịch, lễ hội tại Hà Tĩnh không đơn thuần là một trải nghiệm tham quan mà là hành trình sống động đưa họ ngược dòng thời gian, chạm vào những giá trị văn hóa nguyên sơ và chân thật nhất. Từ lễ hội chùa Hương Tích linh thiêng giữa núi non mây phủ đến lễ cầu ngư Nhượng Bạn sôi động trên biển xanh bao la, mỗi lễ hội đều phản ánh một lát cắt tinh tế trong tâm hồn người Hà Tĩnh – chan chứa niềm tin, gắn bó với cội nguồn và khát vọng hướng thiện. 

Dưới đây là những lễ hội truyền thống tiêu biểu nhất của Hà Tĩnh, mỗi lễ hội là một lát cắt văn hóa đặc sắc, một câu chuyện được kể bằng nghi thức, tiếng trống hội và niềm tin bao đời của cư dân xứ Nghệ.

1. Lễ hội Chùa Hương Tích – Cõi linh thiêng giữa đại ngàn

Nếu bạn mong mỏi một trải nghiệm đầu năm mang đậm màu sắc tâm linh giữa cảnh sắc thiên nhiên huyền ảo, thì lễ hội Chùa Hương Tích là điểm đến không thể bỏ qua. Được tổ chức từ mùng 6 tháng Giêng âm lịch hằng năm, lễ hội này diễn ra tại Chùa Hương Tích – ngôi chùa cổ tọa lạc trên đỉnh núi Hồng Lĩnh, nơi được mệnh danh là "Hoan Châu đệ nhất danh lam".

Chùa Hương Tích nổi tiếng bởi vẻ đẹp u tịch, mây mù bảng lảng quanh năm, m gắn liền với truyền thuyết về công chúa Diệu Thiện tu hành. Trong không khí linh thiêng của ngày hội, du khách sẽ được tham gia lễ dâng hương, lễ Phật cầu an và hòa mình vào những trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, đấu vật, chọi gà – những hoạt động mang đậm tinh thần lễ hội vùng quê Bắc Trung Bộ. Lễ hội Chùa Hương Tích là cơ hội để du khách cảm nhận rõ nhịp sống văn hóa dân gian và mối liên kết tâm linh sâu sắc giữa con người với thiên nhiên, thần Phật nơi miền núi thiêng.

2. Lễ hội Cầu ngư Nhượng Bạn – Âm vang biển cả và niềm tin ngư dân miền Trung

Khi tiết trời vào độ xuân hạ, từng con sóng biển Nhượng rì rào kể chuyện làng chài xưa, cũng là lúc lễ hội Cầu ngư Nhượng Bạn tưng bừng khai hội. Diễn ra vào ngày 8 tháng 4 âm lịch, lễ hội là một nét sinh hoạt văn hóa – tín ngưỡng đặc sắc của cộng đồng ngư dân ven biển Hà Tĩnh, mang theo những khát vọng bình an, tôm cá đầy khoang và cuộc sống yên lành no đủ.

Không gian lễ hội rực rỡ với nghi lễ rước Ngư Ông, vị thần biển cả từ đình làng ra bờ biển, theo sau là các đoàn chèo cạn với vũ điệu khỏe khoắn, mạnh mẽ mô phỏng cảnh đi biển, kéo lưới, vượt sóng. Du khách còn có dịp thưởng thức màn thả thuyền tượng trưng, nơi những chiếc thuyền nhỏ được thả trôi theo sóng mang theo lời cầu khấn, niềm tin và hy vọng của cả làng chài. Đến với lễ hội Cầu ngư Nhượng Bạn, du khách được hòa mình vào không khí lễ hội rộn ràng và cảm nhận được chiều sâu của đời sống tâm linh và văn hóa biển độc đáo, nơi con người chan hòa, thấu hiểu và biết ơn biển cả.

3. Tri ân bậc danh y đất Việt: Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông – Vầng hào quang của y đức và nhân nghĩa

Giữa non nước hữu tình của vùng đất Hương Sơn, lễ hội Hải Thượng Lãn Ông diễn ra vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch hàng năm là dịp đặc biệt để tưởng nhớ công lao to lớn của Đại danh y Lê Hữu Trác – người đã đặt nền móng cho nền y học cổ truyền Việt Nam. Lễ hội được tổ chức tại Quần thể di tích Hải Thượng Lãn Ông, nơi lưu dấu cuộc đời và sự nghiệp của ông.

Không khí lễ hội thấm đẫm sự trang nghiêm và lòng thành kính. Từ nghi thức dâng hương tưởng niệm đến lễ thả đèn hoa đăng lung linh trên dòng sông Ngàn Phố, mọi hoạt động đều phản ánh tinh thần “trọng đạo lý, trọng nhân nghĩa” của người dân nơi đây. Đặc biệt, các chương trình biểu diễn nghệ thuật, giao lưu thơ ca, trưng bày thư tịch cổ và sản vật địa phương tôn vinh hình tượng Hải Thượng Lãn Ông, tạo nên điểm nhấn văn hóa độc đáo, giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về giá trị đạo đức, y đức cũng như tinh thần hiếu học, hiếu nghĩa của người Hà Tĩnh. 

4. Lễ hội Đền Lê Khôi – Hào khí anh hùng bên biển Thiên Cầm

Vào những ngày đầu tháng Năm âm lịch, khi đất trời Hà Tĩnh vào mùa biển mặn nồng, Đền Lê Khôi lại rộn ràng mở hội, thu hút hàng ngàn du khách và người dân khắp nơi về dâng hương tưởng niệm. Diễn ra từ mùng 1 đến mùng 3 tháng 5 âm lịch, lễ hội là dịp để tôn vinh công lao của danh tướng Lê Khôi – vị tướng tài thời Hậu Lê, người đã có nhiều đóng góp trong việc giữ vững biên cương vùng đất phương Nam.

Lễ hội Đền Lê Khôi nổi bật với phần tế lễ truyền thống trang nghiêm, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với người anh hùng dân tộc. Rước kiệu Lê Khôi – nghi thức chính của lễ hội – diễn ra trong không khí long trọng, uy nghi, tái hiện hình ảnh một vị tướng oai phong giữa lòng dân. Du khách còn có thể hòa mình vào các trò chơi dân gian như kéo co, đánh đu, thi gánh nước..., cảm nhận rõ tinh thần đoàn kết cộng đồng và không khí hội làng rộn rã mang đậm chất Bắc Trung Bộ. 

5. Theo dấu chân Tiên giữa miền cát trắng: Lễ hội chùa Chân Tiên – Nơi huyền tích gặp gỡ tâm linh

Tựa lưng vào dãy Hồng Lĩnh hùng vĩ và nhìn ra biển Đông xanh ngát, chùa Chân Tiên từ lâu đã trở thành một địa điểm tâm linh đầy linh thiêng và huyền bí. Mỗi năm, vào ngày 3 tháng 3 âm lịch – thời điểm giao hòa của đất trời, lễ hội chùa Chân Tiên lại được tổ chức trong không khí trang nghiêm và đầy thi vị, thu hút đông đảo du khách hành hương và chiêm bái.

Điểm đặc sắc nhất của lễ hội nằm ở việc du khách có dịp khám phá hệ thống di tích gắn liền với truyền thuyết kỳ ảo: từ bàn cờ tiên khắc trên đá, đến dấu chân khổng lồ in hằn nơi vách núi – những “bằng chứng” huyền hoặc được dân gian truyền tụng là dấu tích của các vị tiên hạ thế. 

Trong khuôn viên lễ hội, du khách còn được hòa mình vào những trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, nhảy sạp, bịt mắt bắt dê – mang đậm màu sắc vui tươi, gắn kết cộng đồng. Lễ hội chùa Chân Tiên là một sự kiện tâm linh, là hành trình khám phá không gian văn hóa dân gian độc đáo, nơi du khách tìm thấy sự yên bình trong tâm hồn và cảm hứng trong từng bước chân lữ hành.

6. Trở về ký ức làng chài: Lễ hội Đánh cá Đồng Hoa – Nơi văn hóa và lao động hòa quyện

Khi mùa hè bắt đầu gõ cửa, cũng là lúc người dân vùng đầm Vực tưng bừng tổ chức lễ hội Đánh cá Đồng Hoa – một lễ hội mang đậm tính lao động cộng đồng, vừa là nghi thức tín ngưỡng, vừa là hoạt động vui chơi truyền thống đậm đà bản sắc quê hương. Lễ hội thường diễn ra vào trung tuần tháng 5 âm lịch – thời điểm thiên nhiên giao mùa, nước sông đầy, cá về sinh sôi nảy nở.

Lễ hội khởi đầu bằng nghi thức cầu ngư – một lễ tế trang nghiêm thể hiện lòng biết ơn trời đất, sông nước đã nuôi dưỡng cuộc sống con người. Sau phần nghi lễ, hàng trăm người dân cùng du khách, trong trang phục truyền thống, hòa mình xuống đầm để tham gia bắt cá bằng tay, rùng, nơm..., tái hiện sinh động một tập quán canh tác thủy sản có từ bao đời nay. Âm vang tiếng hò reo, tiếng cười vui xen lẫn tiếng sóng nước róc rách tạo nên khung cảnh hội làng vừa rộn rã, vừa thấm đẫm tình người. 

7. Về nơi “tiên chốn trần gian”: Lễ hội Đền Bích Châu – Tưởng nhớ bậc hiền tài và hòa mình vào văn hóa dân gian ven biển

Mỗi dịp tháng Hai âm lịch, khi tiết xuân vẫn còn phảng phất trong làn gió biển mặn mòi, du khách lại nô nức tìm về Đền Bích Châu – một trong những ngôi đền linh thiêng bậc nhất xứ Nghệ Tĩnh. Đền được xây dựng để thờ Thái sư Bích Châu – một trung thần thời Trần, nổi tiếng với tấm lòng trung liệt và tài trị quốc, được nhân dân suy tôn như biểu tượng của đạo nghĩa và trí tuệ.

Lễ hội Đền Bích Châu diễn ra vào ngày 12 tháng 2 âm lịch, mở đầu bằng các nghi lễ tế, dâng hương trang nghiêm nhằm bày tỏ lòng tri ân và cầu cho quốc thái dân an. Song song với phần lễ, phần hội mang đến không khí rộn ràng, sôi nổi với các trò chơi dân gian đặc sắc như đua thuyền trên sông biển, kéo co, thi gánh nước… Không gian lễ hội gợi cảm giác cổ kính, linh thiêng nhưng cũng rất đỗi gần gũi, dung dị. 

8. Trên dòng Minh giang rực lửa khí thế: Lễ hội Đua thuyền truyền thống Hồng Lĩnh – Cuộc hội ngộ của sức mạnh và tinh thần

Khi mùa xuân vừa chớm, đất trời Hồng Lĩnh khoác lên mình sắc xanh non mơn mởn, cũng là lúc dòng sông Minh lấp lánh đón chào lễ hội đua thuyền truyền thống – sự kiện thể thao – văn hóa quan trọng, diễn ra vào mồng 3 và mồng 4 Tết Nguyên đán hàng năm. 

Lễ hội đua thuyền bắt đầu từ sáng sớm với nghi thức tế thần sông, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Ngay sau đó, tiếng trống hội vang lên như mệnh lệnh thiêng liêng, từng chiếc thuyền lao vút trên mặt nước, từng tay chèo dồn lực trong tiếng reo hò cổ vũ tưng bừng từ hai bờ sông. Không khí lễ hội ngập tràn năng lượng, lan tỏa niềm vui khởi đầu năm mới đến từng người dân và du khách. Ngoài đua thuyền, lễ hội còn tổ chức nhiều hoạt động thể thao – văn hóa như vật tay, ném còn, giao lưu văn nghệ… góp phần làm phong phú trải nghiệm của người tham dự.

Đối với khách du lịch, lễ hội đua thuyền Hồng Lĩnh là dịp lý tưởng để tận mắt chứng kiến một trong những lễ hội truyền thống có quy mô lớn nhất Hà Tĩnh, nơi người và nước hòa quyện trong một nhịp điệu cổ truyền đầy tính biểu tượng và cảm xúc.

9. Nét thanh tao giữa lòng đô thị: Lễ hội Văn Miếu Hà Tĩnh – Hành trình tri ân tri thức và tôn vinh đạo học

Trong nhịp sống hiện đại của Hà Tĩnh năng động, có một khoảng không gian văn hóa lắng đọng vẫn kiên cường giữ gìn những giá trị cổ truyền – đó chính là Văn Miếu Hà Tĩnh. Hằng năm, vào ngày 15 tháng 2 âm lịch, nơi đây trở thành trung tâm của lễ hội tôn vinh truyền thống hiếu học, tri ân các bậc tiên hiền – những người đã góp phần xây dựng nền móng văn hóa và học thuật cho vùng đất “địa linh nhân kiệt” này.

Lễ hội Văn Miếu Hà Tĩnh là sự giao thoa độc đáo giữa tâm linh và tri thức. Mở đầu bằng nghi lễ tế các bậc hiền nhân – người có công với giáo dục và văn hóa, lễ hội tiếp nối bằng chuỗi hoạt động mang đậm màu sắc học thuật cổ truyền: thi cờ thẻ – trò chơi trí tuệ mang hơi thở Nho giáo; hoạt động “cho chữ” đầu xuân – nơi những nét thư pháp bay bổng gửi gắm điều thiện lành; và trưng bày sách báo xuân – không gian lưu giữ tri thức và kết nối thế hệ. Đặc biệt, đêm thơ nhạc diễn ra giữa sân Văn Miếu lung linh ánh đèn là điểm nhấn nghệ thuật, nơi những vần thơ và âm nhạc giao thoa, nâng bước cảm xúc du khách.

Không giống những lễ hội ồn ào, lễ hội Văn Miếu Hà Tĩnh níu giữ người đến bởi vẻ thanh nhã, tinh tế và chiều sâu văn hóa. Đây là điểm dừng chân lý tưởng cho những ai muốn tìm lại không khí lễ hội truyền thống giữa lòng phố thị, muốn hiểu sâu hơn về văn hóa học đường xưa và cảm nhận sự trân trọng tri thức của người Hà Tĩnh qua từng nghi lễ, từng nét chữ, từng nụ cười xuân đầu năm. Với du khách, đó là một hành trình trải nghiệm văn hóa đầy thi vị và trí tuệ, hiếm có giữa dòng chảy hiện đại hôm nay.

Từ miền núi Hương Sơn đến vùng biển Cẩm Xuyên, từ thành thị rực rỡ đến những làng quê bình dị, Hà Tĩnh hiện lên như một bức tranh đa sắc về văn hóa lễ hội – nơi mỗi nghi thức, mỗi trò chơi, mỗi lời ca tiếng hát đều chuyên chở tinh thần cộng đồng, lòng thành kính với tổ tiên và khát vọng an hòa, thịnh vượng. Những lễ hội truyền thống nơi đây là nhịp cầu nối liền giữa quá khứ và hiện tại, là chất liệu độc đáo để du khách cảm nhận vẻ đẹp nguyên bản của một vùng đất giàu chiều sâu văn hóa.

Hành trình đến Hà Tĩnh là dịp để bước vào không gian văn hóa sống động, nơi lễ hội diễn ra và lắng đọng trong từng lời ru, từng nếp nhà, từng tấm lòng son sắt của người dân xứ Nghệ. Và chính từ những trải nghiệm đó, du khách sẽ mang về những kỷ niệm, niềm thấu hiểu, sự rung động sâu xa trước một vùng đất vừa mộc mạc, vừa uyên nguyên nơi lễ hội là nhịp thở của quê hương.