Có những vùng đất chẳng ồn ào náo nhiệt, nhưng lại khiến người ta lưu luyến bởi vẻ đẹp âm thầm và đậm đà hồn cốt – Hà Tĩnh là một nơi như thế. Mảnh đất miền Trung ấy không chỉ quyến rũ bởi biển Thiên Cầm xanh biếc, những câu hò ví dặm mặn mòi mà còn níu chân du khách bằng những món ăn quê bình dị, thấm đẫm tình người.

Giữa những ngày lang thang trên con đường làng, dưới bóng tre rì rào, ta có thể bắt gặp một hương thơm rất đỗi quen mà lạ – mùi mật mía quyện trong nếp thơm và gừng cay thoảng trong gió. Đó là hương vị của bánh ngào, món quà ngọt đậm chất Hà Tĩnh, vừa mộc mạc vừa tinh tế như chính con người nơi đây.

Khám phá ẩm thực Hà Tĩnh 

Du lịch Hà Tĩnh không dành cho những ai thích những ánh đèn rực rỡ hay phố xá sầm uất. Nơi đây níu chân người ta bằng sự bình yên, chân chất và những điều nhỏ bé tưởng như vụn vặt nhưng lại lưu dấu thật sâu.

Ẩm thực Hà Tĩnh cũng giống như chính vùng đất này – không khoa trương, chẳng cầu kỳ, nhưng luôn khiến người thưởng thức phải nhớ mãi. Mỗi món ăn quê đều chất chứa một câu chuyện – không chỉ về nguyên liệu hay hương vị, mà còn là cách người dân gìn giữ, nâng niu truyền thống qua từng mẻ bánh, từng bữa cơm. Trong vô vàn món ngon dân dã, bánh ngào là một điển hình – món bánh ngọt đơn sơ nhưng có thể kể cho du khách cả một phần ký ức của miền quê nắng gió.

Câu chuyện về cái tên bánh ngào 

Không ai nhớ rõ bánh ngào có từ bao giờ, chỉ biết rằng nó đã hiện diện trong mâm cỗ của người Hà Tĩnh từ rất lâu – từ những ngày còn khó khăn, khi cái ngọt không đến từ viên đường mà đến từ nồi mật mía bốc khói sau hè.

Ngày xưa, mỗi độ cuối năm, khi lúa đã vào bồ, mía chín ngọt đầu vườn, người ta lại nấu mật, làm bánh để cúng ông bà, biếu họ hàng. Bánh ngào khi ấy không phải món ăn vặt thông thường, mà là món dành riêng cho dịp lễ Tết, giỗ chạp – tượng trưng cho sự đủ đầy, trọn vẹn và gắn kết. Trong cái se lạnh của những ngày cuối năm, cả nhà quây quần bên nồi mật mía sánh vàng, người lớn nặn bánh, trẻ con xúm quanh, chờ được ăn chiếc bánh nóng hổi đầu tiên vừa vớt ra – ngọt, mềm và thấm đẫm tình thân.

Với nhiều người con Hà Tĩnh, bánh ngào không chỉ là một món ăn, mà còn là hồi ức. Đó là mùi thơm từ bếp củi, là bàn tay mẹ dính đầy bột nếp, là cả một tuổi thơ bình yên không thể tìm lại trong nhịp sống hôm nay.

Nguyên liệu – đậm chất quê

Bánh ngào không cần những nguyên liệu đắt tiền hay hiếm có, nhưng lại đòi hỏi sự kỹ lưỡng và tinh tế trong từng lựa chọn. Nếp phải là loại nếp cái hoa vàng dẻo thơm, vo kỹ, đồ chín vừa tới để vẫn giữ được độ dẻo nhưng không nát. Mật mía phải là loại mật đặc nấu thủ công, có màu hổ phách sẫm, vị ngọt thanh, thơm mùi mía già.

Nhân bánh có nơi làm bằng đậu xanh đãi vỏ, nấu chín rồi tán nhuyễn, trộn thêm chút mè rang cho thơm bùi. Có nhà lại không làm nhân mà chỉ nặn nếp tròn, luộc chín rồi ngào thẳng vào mật. Tùy vùng mà người ta thêm chút gừng thái sợi hoặc vài lát vỏ quýt khô cho dậy mùi. Những nguyên liệu ấy, tưởng bình thường, nhưng mỗi thứ đều là sản vật từ vườn, từ ruộng – thứ của trời đất Hà Tĩnh ban tặng, thứ của bàn tay người quê nhà vun vén, giữ gìn.

Cách làm – như kể lại một ký ức

Làm bánh ngào không khó, nhưng làm ngon thì phải có cái tâm và cả sự kiên nhẫn – thứ mà chỉ người quê mới đủ tỉ mẩn để giữ lại trong từng công đoạn. Nếp sau khi đồ chín được nhồi thật kỹ cho dẻo quánh, rồi se thành từng viên tròn đều tay. Nếu có nhân, người ta khéo léo gói bên trong chút đậu xanh tán nhuyễn hoặc mè rang thơm lừng, sao cho khi cắn vào vẫn cảm nhận được lớp nếp mềm mại bao lấy nhân bùi bùi bên trong.

Bánh sau khi nặn xong được thả vào nồi nước sôi, luộc đến khi nổi lên là chín. Nhưng linh hồn của bánh lại nằm ở công đoạn cuối cùng – ngào mật. Mật mía được đun nhẹ trên bếp củi, thêm vào vài lát gừng tươi cho dậy mùi, rồi thả bánh đã luộc vào đảo đều tay. Lửa phải nhỏ, tay phải đều, nếu không bánh sẽ bị nát hoặc mật bị cháy khét. Cứ thế, từng mẻ bánh óng ánh, dẻo thơm được vớt ra, để nguội là dùng được – nhưng ngon nhất vẫn là khi còn âm ấm, dậy hương và mềm tan trong miệng.

Hương vị – ngọt, cay, mềm, dẻo và cả kỷ niệm

Bánh ngào Hà Tĩnh không phải thứ ngọt gắt kiểu đường công nghiệp, mà là cái ngọt thanh, ngọt sâu, ngọt đến chậm rãi như chính giọng nói người miền Trung. Cắn một miếng bánh, vị đầu tiên là lớp vỏ nếp mềm dẻo, ấm nóng. Rồi vị bùi của nhân đậu, vị thơm thoảng của mè rang, cay nồng dịu nhẹ của gừng bắt đầu lan ra nơi đầu lưỡi.

Không phức tạp, không chiêu trò, nhưng hương vị ấy lại đọng rất lâu. Nó gợi nhớ đến mùi bếp rơm những ngày giáp Tết, đến bàn tay rám nắng của mẹ đảo từng mẻ bánh bên bếp lửa. Ăn một lần là nhớ, nhớ không chỉ cái vị ngọt mặn mà còn nhớ cả một thời – thời còn nhỏ, còn quê, còn đủ đầy tiếng cười sum vầy bên nồi bánh nghi ngút khói.

Cách thưởng thức và những điều nên lưu ý

Bánh ngào ngon nhất là khi còn ấm – lúc mật còn sánh, lớp nếp còn mềm, hương gừng còn phảng phất. Người Hà Tĩnh thường không ăn bánh ngào vội vàng. Họ nhẩn nha từng miếng nhỏ, uống kèm chén trà xanh hay nước vối để cân bằng vị ngọt, để hương bánh hòa quyện vào câu chuyện làng quê nhẹ nhàng bên hiên nhà.

Dù vậy, với những ai chưa quen, vị ngọt của mật mía có thể hơi đậm, dễ gây ngán nếu ăn quá nhiều. Đặc biệt, bánh được làm từ nếp – nếu để nguội quá lâu sẽ dễ cứng lại, mất độ dẻo ngon. Khi mua về làm quà, nên bảo quản bánh ở nơi khô ráo, tránh ẩm. Nếu muốn dùng lâu hơn, có thể bảo quản ngăn mát tủ lạnh và hâm lại bằng cách hấp nhẹ cho mềm bánh, tuyệt đối không dùng lò vi sóng vì sẽ làm khô nếp và mất vị đặc trưng của mật.

Gợi ý địa chỉ thưởng thức & mua làm quà

Để cảm nhận trọn vẹn hương vị bánh ngào, hãy bắt đầu từ những phiên chợ quê Hà Tĩnh – nơi người dân vẫn giữ thói quen gói ghém tình thân trong từng chiếc bánh nhỏ. Tại chợ Hà Tĩnh, chợ Thạch Kim hay chợ Hộ Độ, giữa vô số món ăn dân dã, bánh ngào nằm khiêm nhường trong những chiếc rổ tre, tỏa mùi thơm của nếp dẻo, mật ngọt và gừng cay, như một lời mời gọi thân tình với du khách phương xa.

Với những ai muốn mang chút dư vị quê nhà về làm quà, có thể tìm đến các cơ sở làm bánh truyền thống như Cô Hạnh ở xã Thạch Trung – nơi bánh được làm hoàn toàn thủ công, vị ngọt thanh, mềm và rất thơm. Hay cơ sở Tâm An trên đường Nguyễn Du, nổi tiếng với cách đóng gói cẩn thận, giữ trọn được hương vị dù mang đi xa.

Mang theo vài gói bánh ngào trong hành lý rời Hà Tĩnh không chỉ là mang về một món quà quê, mà còn là mang theo một phần ký ức dịu dàng – thứ không dễ tìm giữa những xô bồ của đời sống hiện đại.

Trên hành trình khám phá một vùng đất, đôi khi điều khiến ta rung động không phải là những danh thắng kỳ vĩ, mà là một món ăn bình dị gợi về ký ức đã xa. Bánh ngào Hà Tĩnh là như thế – không cầu kỳ, không ồn ào, nhưng lại len lỏi vào lòng người bằng hương thơm của mật, của gừng, của tình thân.

Ai đã từng một lần thưởng thức, hẳn sẽ chẳng thể quên được cái vị ngọt lặng lẽ ấy – như tiếng ru của mẹ bên bếp lửa, như cái nắm tay thật chặt của những ngày Tết sum vầy. Và khi rời xa mảnh đất miền Trung nắng gió, giữa những bộn bề đời thường, chỉ cần nhắm mắt lại, nhớ về một chiếc bánh ngào còn ấm trong lòng bàn tay, là đã đủ thấy quê hương trở về trong tim.

“Ngọt mềm một miếng bánh ngào
Thấy trong nếp dẻo nỗi nao nao lòng người.”