Xôi trứng kiến là món đặc sản dân dã, mang đậm nét văn hóa ẩm thực truyền thống của vùng núi Bắc Ninh. Được tạo nên từ những nguyên liệu đơn giản nhưng vô cùng đặc biệt, món ăn này không chỉ hấp dẫn bởi sự mới lạ trong hương vị mà còn bởi cách thức chế biến cầu kỳ, tinh tế. Hãy cùng SmartTravel tìm hiểu những điều thú vị về món đặc sản độc đáo này nhé!

1. Giới thiệu chung về xôi trứng kiến Bắc Ninh

Nhắc đến vùng đất Lục Ngạn của Bắc Ninh, hầu hết mọi người sẽ nghĩ ngay tới vải thiều – loại trái cây đặc sản nổi danh khắp cả nước. Tuy nhiên, ít ai biết rằng vùng đất này còn là nơi sản sinh ra nhiều món ăn độc đáo, làm nên nét đặc sắc riêng cho ẩm thực địa phương, nổi bật trong số đó là món xôi trứng kiến Lục Ngạn.

Xôi trứng kiến Bắc Ninh khác biệt hẳn so với những món xôi quen thuộc như xôi đậu, xôi gấc hay xôi dừa thường thấy. Thay vào đó, người dân địa phương sử dụng trứng kiến – một loại nguyên liệu đặc biệt mà thiên nhiên ban tặng, để tạo nên món xôi vô cùng hấp dẫn. Những viên trứng kiến nhỏ li ti ban đầu khiến nhiều người e ngại, nhưng khi đã thưởng thức rồi thì chắc chắn khó lòng quên được hương vị béo bùi, thơm ngọt lạ kỳ của món ăn này.

Xôi trứng kiến không có quanh năm mà chỉ xuất hiện vào mùa săn “lộc trời” của người dân Lục Ngạn. Khoảng tháng 3 đến tháng 4 âm lịch hằng năm là thời điểm những tổ kiến trong rừng trở nên dồi dào, trứng kiến mẩy nhất, béo nhất. Già trẻ, gái trai nơi đây lại cùng nhau vào rừng thu hoạch trứng kiến để chế biến xôi, mặc cho những vết kiến đốt đau rát, tất cả tạo nên ý nghĩa đặc biệt của món ăn dân dã này. Nếu muốn thưởng thức món đặc sản độc đáo ấy, bạn đừng bỏ lỡ cơ hội ghé thăm Lục Ngạn vào đúng mùa trứng kiến mỗi năm.

2. Nguyên liệu và cách chế biến

2.1. Nguyên liệu  

Nguyên liệu chính để tạo nên món xôi trứng kiến Bắc Ninh độc đáo là trứng của loài kiến đen to, chuyên làm tổ trên cây cao trong những khu rừng tự nhiên. Loài kiến này lớn hơn các loại kiến thông thường gấp 3-4 lần, và chỉ trứng của loại kiến này mới ăn được. Tổ kiến thường kết bằng lá khô, cành cây nhỏ, to cỡ nắm tay hoặc lớn bằng ấm nước. Những người dân Lục Ngạn giàu kinh nghiệm cho biết, khi thu hoạch, phải chọn tổ kiến có màu đen bạc, cành cây trĩu xuống thì sẽ cho nhiều trứng nhất, còn tổ đen sì và xốp thì ít trứng, nên để lại để nuôi lớn cho mùa sau.

Ngoài trứng kiến, một nguyên liệu quan trọng không kém để làm nên món xôi thơm ngon là loại gạo nếp nương hạt to, mẩy, trắng ngần và thơm dẻo. Để tăng thêm hương vị, món ăn còn cần có hành phi, mỡ gà, các gia vị thông dụng như muối, mì chính. 

2.2. Cách chế biến  

Để có được những mẻ trứng kiến ngon, người dân Lục Ngạn thường dùng rá buộc vào cán dài, chặt tổ kiến xuống rồi nhanh tay đập cho trứng kiến rơi vào rá, tránh để kiến tha đi. Sau khi thu hoạch, trứng kiến được ngâm rửa nhẹ nhàng bằng nước ấm, đãi thật cẩn thận để loại bỏ bụi bẩn, giữ trứng nguyên vẹn.

Sau khi sơ chế sạch sẽ, trứng kiến được đem đi xào sơ với hành phi thơm trong mỡ gà, thêm gia vị vừa ăn. Người nấu phải khéo léo đảo nhẹ tay, tránh làm vỡ trứng, đến khi dậy mùi thơm đặc trưng béo ngậy của trứng kiến và mỡ hành thì tắt bếp. Trứng kiến xào xong được trút lên lá chuối ngự, đặt vào chõ đồ xôi. Xung quanh là những hạt nếp nương đã ngâm kỹ 3-4 tiếng, đồ bằng lửa vừa đến khi nếp chín tới.

Khi xôi bắt đầu tỏa hương thơm ngào ngạt, hạt nếp trở nên trong vắt, căng mọng, người ta dùng đũa xới nhẹ tay để xôi và trứng kiến hòa quyện vào nhau mà không làm vỡ trứng. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo, cẩn trọng để món ăn giữ nguyên vẹn hương vị và độ hấp dẫn đặc trưng.

2.3. Cách thưởng thức 

Xôi trứng kiến Lục Ngạn Bắc Ninh ngon nhất khi được thưởng thức lúc còn nóng. Để thu trọn được hết sự tinh tế của món ăn, người ta thường dùng tay trần, nhón từng nhúm nhỏ để cảm nhận rõ rệt vị béo bùi, ngọt thanh của trứng kiến hòa cùng vị dẻo thơm của nếp nương. Đặc biệt, khi nhai chậm rãi, bạn sẽ nghe tiếng lép bép thú vị khi trứng kiến vỡ tan trong miệng.

Chính hương vị độc lạ này khiến món xôi trứng kiến không chỉ đơn thuần là món ăn mà còn là trải nghiệm ẩm thực hấp dẫn, giúp thực khách như được hòa mình vào thiên nhiên núi rừng Đông Bắc. Món đặc sản đánh thức mọi giác quan, gợi nhớ về văn hóa, con người và sự phong phú của sản vật nơi vùng đất Bắc Ninh.

3. Một số đặc sản khác tại Bắc Ninh không nên bỏ lỡ

Bên cạnh xôi trứng kiến, dưới đây là một số món ngon nổi bật khác của Bắc Ninh mà bạn nhất định không nên bỏ lỡ khi đến thăm vùng đất này:

• Bánh đa Thổ Hà: Bánh đa Thổ Hà là đặc sản nổi tiếng của ngôi làng cổ Thổ Hà. Những chiếc bánh đa tròn mỏng, giòn tan, vàng ruộm, rắc đều mè trắng hoặc mè đen thơm phức, hấp dẫn ngay từ cái nhìn đầu tiên. Vị bánh giòn thơm, bùi béo, thích hợp để thưởng thức cùng trà nóng.
• Chè kho Mỹ Độ: Chè kho Mỹ Độ là món ăn ngọt ngào, đậm đà hương vị truyền thống của người dân Mỹ Độ, Bắc Ninh. Được chế biến từ những nguyên liệu rất đơn giản như đậu xanh, đường kính và mè trắng, món chè kho có vị ngọt dịu nhẹ, thơm mịn và tan ngay khi vừa đưa vào miệng. 

• Gà đồi Yên Thế: Gà đồi Yên Thế từ lâu đã nổi tiếng khắp cả nước với thịt thơm ngon, săn chắc, không dai, không bở. Được nuôi thả tự nhiên trên các sườn đồi, gà ở đây luôn vận động nên thịt rất chắc, ngọt đậm, có màu vàng óng đẹp mắt. Gà đồi Yên Thế thường được chế biến thành nhiều món ngon hấp dẫn như luộc, hấp lá chanh, nướng than hoa hay rang muối,...
• Vải thiều Lục Ngạn: Nhắc đến Bắc Ninh, không thể bỏ qua vải thiều Lục Ngạn, loại trái cây nổi tiếng khắp Việt Nam và cả thị trường quốc tế. Vải thiều nơi đây nổi bật bởi quả tròn căng, vỏ đỏ hồng đẹp mắt, cùi dày mọng nước, ngọt lịm, thơm đặc trưng. 
• Rượu làng Vân: Rượu làng Vân là đặc sản nổi tiếng của làng Vân, Bắc Ninh. Loại rượu này tạo nên nhờ quy trình ủ men và chưng cất công phu, từ loại nếp cái hoa vàng thơm ngon nhất, cùng men rượu đặc biệt chỉ có tại địa phương. Rượu có màu trong vắt, hương thơm dịu nhẹ, khi uống vào có cảm giác êm dịu, ngọt hậu, lưu giữ lâu trong miệng.

Xôi trứng kiến Bắc Ninh không đơn thuần là món ăn dân dã mà còn là món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất Lục Ngạn. Từ những hạt nếp thơm dẻo đến những viên trứng kiến bé nhỏ mà giàu dinh dưỡng, món ăn này đã trở thành nét đẹp văn hóa đặc sắc, thể hiện rõ sự sáng tạo và khéo léo của người dân địa phương.