Nằm bên dòng Trà Khúc hiền hòa, Quảng Ngãi nổi tiếng với vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên, vùng đất lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Giữa những ngôi làng cổ yên bình, lễ hội chùa Ông – Thu Xà hiện lên như một điểm nhấn rực rỡ trong bức tranh văn hóa miền Trung, là nơi hội tụ của tín ngưỡng, lịch sử và nghệ thuật dân gian giao thoa giữa người Việt và cộng đồng người Hoa. 

Với hơn hai thế kỷ tồn tại và phát triển, lễ hội là dịp thiêng liêng để tưởng nhớ tiền nhân, là thời khắc để du khách thập phương hòa mình vào những cung bậc cảm xúc vừa lắng đọng, vừa rộn ràng của một vùng đất giàu truyền thống.

1. Giới thiệu tổng quan về Lễ hội chùa Ông – Thu Xà

Giữa không gian yên bình của làng cổ Thu Xà, bên dòng sông Trà Khúc lững lờ trôi, chùa Ông hiện lên như một chứng nhân trầm mặc của lịch sử và văn hóa Quảng Ngãi. Nơi đây là chốn linh thiêng để người dân địa phương gửi gắm niềm tin, điểm đến tâm linh đặc biệt được cộng đồng người Hoa Minh Hương thành kính gìn giữ qua nhiều thế kỷ. Mỗi dịp lễ hội, chùa Ông lại rộn ràng sắc màu, tiếng trống hội vang lên như đánh thức cả một miền ký ức xưa cũ.

Lễ hội chùa Ông – Thu Xà được tổ chức thường niên vào ngày 14 và 15 tháng 7 âm lịch, trở thành một sự kiện văn hóa tâm linh có quy mô lớn bậc nhất của tỉnh Quảng Ngãi. Đây là dịp để người dân địa phương và du khách thập phương cùng quy tụ về bên mái chùa cổ kính, tham dự các nghi lễ truyền thống nhằm tưởng nhớ công đức tiền nhân, cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa. 

Lễ hội mang giá trị tâm linh sâu sắc, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa Quảng Ngãi. Với du khách, đây là cơ hội quý giá để cảm nhận vẻ đẹp truyền thống qua từng nghi lễ, từng âm thanh nhịp nhàng của trống hội, từng nụ cười thân thiện của người dân quê thuần hậu. Một hành trình về với lễ hội chùa Ông – Thu Xà chính là một hành trình tìm về cội nguồn văn hóa Việt, đầy lắng đọng và thiêng liêng.

2. Lịch sử và kiến trúc chùa Ông – Biểu tượng giao thoa văn hóa Việt – Hoa

Chùa Ông – Thu Xà, hay còn gọi là Quan Thánh Miếu, là một trong những công trình tín ngưỡng tiêu biểu do cộng đồng người Hoa Minh Hương lập nên tại Quảng Ngãi. Theo sử liệu và lời truyền lại trong dân gian, chùa được xây dựng vào năm 1821 bởi các bang Phúc Kiến, Triều Châu, Hải Nam và Quảng Đông – những cộng đồng người Hoa di cư đến sinh sống và buôn bán lâu đời tại làng cổ Thu Xà. Việc dựng nên ngôi chùa này để thờ Quan Công – biểu tượng của trung nghĩa và chính trực thể hiện tấm lòng hướng về cội nguồn của những người Hoa trên đất Việt. 

Trải qua hơn hai thế kỷ, chùa Ông vẫn sừng sững như một nhân chứng sống động cho tinh thần đoàn kết, tín ngưỡng truyền thống và văn hóa dung hòa giữa hai dân tộc.

Kiến trúc của chùa là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật xây dựng Trung Hoa cổ điển và tinh thần Việt Nam bản địa. Công trình được xây theo kiểu chữ “tam” – đặc trưng trong kiến trúc đền miếu cổ, với ba gian chính: tiền đường, chánh điện và hậu cung. 

Mỗi chi tiết trong chùa đều được chăm chút tỉ mỉ: từ mái ngói âm dương cong vút, những cột gỗ chạm khắc rồng phượng uy nghi, cho đến các bức hoành phi, câu đối được sơn son thếp vàng rực rỡ. Trần nhà, xà ngang và các chi tiết trang trí đều toát lên vẻ tinh xảo, mang đậm dấu ấn thẩm mỹ của người Hoa vùng Nam Trung Quốc.

3. Ý nghĩa tâm linh sâu sắc và nét giao thoa tín ngưỡng độc đáo

Chùa Ông – Thu Xà là trung tâm tâm linh tiêu biểu thể hiện rõ nét sự hòa quyện giữa tín ngưỡng dân gian Việt Nam và văn hóa thờ tự của người Hoa. Ngôi chùa thờ Quan Công (tức Quan Vân Trường) tại gian chính điện – một vị tướng nổi tiếng thời Tam Quốc, được người Hoa tôn sùng như biểu tượng tối thượng của lòng trung nghĩa, chính trực và tinh thần bất khuất. 

Bên cạnh đó, tại hậu cung, chùa thờ Phật Quan Âm Nam Hải – vị Phật của lòng từ bi cứu khổ, và Thiên Hậu Thánh Mẫu – nữ thần bảo hộ những người đi biển, buôn bán phương xa. Việc phối thờ nhiều vị thần thể hiện sự tôn trọng, dung hòa giữa niềm tin của cộng đồng người Hoa và người Việt tại vùng đất Thu Xà.

Trong đời sống tâm linh của người dân địa phương, chùa Ông là nơi linh thiêng để gửi gắm những mong ước tốt lành. Mỗi dịp lễ hội, người dân và du khách từ khắp nơi lại nô nức về đây dâng hương, cầu nguyện cho quốc thái dân an, cho gia đình bình an, con cháu hiếu thuận, làm ăn gặp nhiều thuận lợi. Với những người hành nghề thương mại, ngư dân hay tiểu thương buôn bán, chùa còn là nơi họ đến để xin lộc làm ăn, mong được Thiên Hậu che chở trên đường xa và Quan Công phù hộ cho sự nghiệp vững bền.

Không gian chùa trong những ngày lễ hội càng trở nên trang nghiêm và huyền nhiệm. Khói nhang lan tỏa, tiếng chuông vang vọng hòa quyện cùng những lời khấn nguyện chân thành đã tạo nên một bầu không khí đầy thiêng liêng và cảm động. Chính sự gắn bó mật thiết giữa ngôi chùa và cộng đồng đã làm nên sức sống bền bỉ của nơi đây suốt hơn hai thế kỷ. 

4. Sắc màu lễ hội chùa Ông – Những hoạt động đặc sắc làm nên dấu ấn văn hóa

Lễ hội chùa Ông – Thu Xà còn là một đại cảnh sống động của nghệ thuật dân gian, nơi hội tụ những nghi lễ truyền thống và hoạt động cộng đồng đầy màu sắc. Mỗi năm, cứ vào rằm tháng Bảy âm lịch, người dân địa phương và du khách lại háo hức đổ về thôn Thu Xà để chứng kiến một trong những lễ hội mang đậm bản sắc người Hoa – Việt tại Quảng Ngãi.

Phần lễ: Linh thiêng, trang trọng và đầy chiều sâu tâm linh

Phần lễ của lễ hội được tổ chức trang nghiêm trong khuôn viên chùa Ông, bắt đầu bằng nghi thức tế lễ Quan Thánh Đế Quân – vị thần biểu tượng cho lòng trung nghĩa và sự chính trực. Nghi lễ được tiến hành chu đáo, theo nghi thức cổ truyền, với hương khói nghi ngút và tiếng tụng kinh trầm mặc, tạo nên không gian linh thiêng đầy tôn kính.

Tiếp nối là lễ đăng đàn chẩn tế thập loại chúng sinh, được tổ chức tại khu vực sân chùa. Đây là nghi thức mang đậm tinh thần nhân văn trong Phật giáo và tín ngưỡng dân gian, nhằm cầu siêu cho các vong linh không nơi nương tựa, thể hiện lòng từ bi và sự thấu hiểu sâu sắc về vòng tuần hoàn sinh tử.

Phần hội: Rực rỡ sắc màu, sôi động niềm vui dân gian

Trái ngược với không khí tĩnh tại của phần lễ, phần hội của lễ hội chùa Ông lại mang đến sự náo nhiệt, sôi nổi và đậm chất văn hóa cộng đồng. Một trong những hoạt động nổi bật nhất là lễ rước xe hoa được tổ chức dọc theo các tuyến đường chính của thôn Thu Xà. Những chiếc xe được trang trí công phu bằng hoa tươi, lồng đèn và biểu tượng tín ngưỡng, di chuyển chậm rãi trong tiếng nhạc lễ, thu hút ánh nhìn và sự trầm trồ của hàng ngàn người theo dõi.

Bên cạnh đó, các tiết mục như múa lân truyền thống, thả hoa đăng trên sông và phóng sinh chim cá cũng là những điểm nhấn khó quên trong chương trình. Mỗi hoạt động đều mang trong mình một lớp nghĩa văn hóa sâu sắc – vừa là lời cầu chúc cho bình an, may mắn, vừa là cách thể hiện tình yêu thiên nhiên và lòng hướng thiện.

Đặc biệt, diễu hành xe hoa là khoảnh khắc cao trào trong phần hội. Âm thanh nhộn nhịp, sắc màu rực rỡ, những đoàn người hòa mình trong tiếng trống múa lân và ánh sáng lung linh từ hàng trăm chiếc đèn lồng – tất cả tạo nên một không gian lễ hội tưng bừng và đầy cảm xúc, như thắp lên ngọn lửa đoàn kết và tự hào của cộng đồng.

5. Chùa Ông – Thu Xà: Di sản sống động giữa lòng Quảng Ngãi

Di tích lịch sử mang dấu ấn giao thoa văn hóa Việt – Hoa

Chùa Ông – Thu Xà là một công trình kiến trúc cổ kính, một phần không thể thiếu trong bức tranh di sản văn hóa dân tộc. 

Năm 1993, chùa Ông - Thu Xà được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, một minh chứng cho tầm vóc và giá trị lâu bền của ngôi chùa này trong dòng chảy lịch sử Việt Nam. Tọa lạc bên dòng sông Trà Khúc, chùa gắn bó mật thiết với cộng đồng người Hoa Minh Hương, trở thành biểu tượng của sự giao thoa tín ngưỡng giữa hai nền văn hóa Việt – Hoa một cách dung dị, bền vững.

Không gian chùa vừa mang vẻ uy nghiêm của kiến trúc cổ điển Trung Hoa, vừa hàm chứa tinh thần phóng khoáng và nhân văn của tín ngưỡng Việt. Những nghi lễ trang trọng, những câu đối xưa được lưu truyền qua các thế hệ là minh chứng rõ nét cho sự trân trọng di sản của cộng đồng cư dân nơi đây. 

Điểm hẹn văn hóa – du lịch độc đáo giữa lòng miền Trung

Với vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng và những giá trị văn hóa đặc biệt, lễ hội chùa Ông – Thu Xà đã và đang trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch văn hóa tâm linh của khu vực miền Trung. Không giống như các khu du lịch hiện đại ồn ào, lễ hội nơi đây mang lại cho du khách cảm giác an yên, sâu lắng – một hành trình trở về với cội nguồn, với những giá trị truyền thống đã được chắt lọc qua thời gian.

Đến với chùa Ông trong những ngày lễ hội, du khách được tận hưởng không khí náo nhiệt với những đoàn xe hoa, màn múa lân đặc sắc và có cơ hội cảm nhận sâu sắc nét đẹp của đời sống tinh thần, sự gắn bó cộng đồng, niềm tin bền chặt vào những giá trị thiêng liêng. Đây cũng là dịp để khám phá đời sống văn hóa địa phương, thưởng thức ẩm thực truyền thống, trò chuyện cùng người dân bản địa và hiểu thêm về một Quảng Ngãi mộc mạc nhưng đầy chiều sâu văn hóa.

6. Kinh nghiệm tham quan lễ hội chùa Ông – Trải nghiệm trọn vẹn một hành trình văn hóa tâm linh

Thời điểm lý tưởng để tham dự lễ hội chùa Ông - Thu Xà

Lễ hội chùa Ông – Thu Xà diễn ra hằng năm vào ngày 14 và 15 tháng 7 âm lịch, là khoảng thời gian hội tụ đầy đủ nhất các nghi thức tâm linh và hoạt động văn hóa đặc sắc. Đây là lúc không gian chùa được trang hoàng rực rỡ, tiếng trống múa lân vang vọng khắp thôn xóm và hàng ngàn người dân cùng du khách tề tựu về đây để chiêm bái, hòa mình vào không khí linh thiêng và náo nhiệt.

Ngoài hai ngày chính lễ, du khách cũng có thể đến trước một hoặc hai ngày để khám phá kiến trúc chùa trong không gian yên tĩnh, tham quan làng cổ Thu Xà và trò chuyện với người dân địa phương – những người vẫn gìn giữ và kể lại bao câu chuyện lịch sử về chùa Ông với lòng tự hào lặng lẽ.

Những lưu ý quan trọng khi tham gia lễ hội chùa Ông - Thu Xà

Để có trải nghiệm trọn vẹn, văn minh và đầy ý nghĩa tại lễ hội chùa Ông – Thu Xà, du khách cần lưu tâm một số điều quan trọng. Trước tiên, hãy lựa chọn trang phục lịch sự, kín đáo và phù hợp với không gian tâm linh.

Thứ hai, du khách cần tuân thủ các quy định của ban tổ chức lễ hội, bao gồm việc di chuyển theo hướng dẫn, tránh chen lấn xô đẩy trong khu vực đông người, không tự ý quay phim – chụp ảnh trong lúc hành lễ nếu không được cho phép. 

Cuối cùng, một nguyên tắc không thể thiếu khi tham dự các lễ hội tâm linh là giữ gìn vệ sinh chung và bảo vệ môi trường xung quanh. Việc bỏ rác đúng nơi quy định, không phá hoại cảnh quan chùa và có ý thức cộng đồng chính là những hành động nhỏ nhưng đầy ý nghĩa, thể hiện lòng thành và sự văn minh của mỗi người tham dự.

Lễ hội chùa Ông – Thu Xà không đơn thuần là một sự kiện văn hóa – tâm linh thường niên, mà còn là biểu tượng của sự kết nối giữa hiện tại và quá khứ, giữa con người với những giá trị trường tồn của dân tộc. Trong không gian lễ hội linh thiêng, du khách không chỉ được chiêm bái, cầu an mà còn có cơ hội trải nghiệm một vùng đất mộc mạc, nơi từng chi tiết nhỏ đều chất chứa hồn cốt văn hóa bản địa. 

Hành trình đến với chùa Ông là hành trình tìm về cội nguồn, là lời nhắc nhở nhẹ nhàng về niềm tin, về đạo lý và sự gắn bó giữa con người với đất và trời. Nếu có dịp ghé thăm Quảng Ngãi, hãy để lễ hội chùa Ông – Thu Xà trở thành một phần trong chuyến đi của bạn – nơi khởi đầu cho những xúc cảm không thể quên.